متن حدیث:
فِی کِتَابِ اَلْإِحْتِجَاجِ لِلطَّبْرِسِیِّ (ره) عَنْ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ حَدِیثٌ طَوِیلٌ وَ فِیهِ: ثُمَّ إِنَّ اَللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ لِسَعَةِ رَحْمَتِهِ وَ رَأْفَتِهِ بِخَلْقِهِ وَ عِلْمِهِ بِمَا یُحْدِثُهُ اَلْمُبْطِلُونَ مِنْ تَغْیِیرٍ کَلاَمِهِ، قَسَمَ کَلاَمَهُ ثَلَثَةَ أَقْسَامٍ فَجَعَلَ قِسْماً مِنْهُ یَعْرِفُهُ اَلْعَالِمُ وَ اَلْجَاهِلُ وَ قِسْماً لاَ یَعْرِفُهُ إِلاَّ مَنْ صَفَا ذِهْنُهُ وَ لَطُفَ حِسُّهُ وَ صَحَّ تَمْیِیزُهُ مِمَّنْ شَرَحَ اَللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاَمِ، وَ قِسْماً لاَ یَعْرِفُهُ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنْبِیَاؤُهُ وَ اَلرَّاسِخُونَ فِی اَلْعِلْمِ، وَ إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ لِئَلاَّ یَدَّعِی أَهْلُ اَلْبَاطِلِ مِنَ اَلْمُسْتَوْلِینَ عَلَى مِیرَاثِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مِنْ عِلْمِ اَلْکِتَابِ مَا لَمْ یَجْعَلْهُ اَللَّهُ، لَهُمْ وَ لِیَقُودَهُمُ اَلاِضْطِرَارُ إِلَى اَلاِیْتِمَارِ لِمَنْ وَلاَّهُ أَمْرَهُمْ، فَاسْتَکْبَرُوا عَنْ طَاعَتِهِ تَعَزُّزاً وَ اِفْتِرَاءً عَلَى اَللَّهِ وَ اِغْتِرَاراً بِکَثْرَةِ مَنْ ظَاهَرَهُمْ وَ عَاوَنَهُمْ وَ عَانَدَ اَللَّهَ جَلَّ اِسْمُهُ وَ رَسُولُهُ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.
تفسیر نور الثقلین , جلد 1 , صفحه 313
منبع دوم حدیث: الاحتجاج ج : 1 ص : 253
ترجمه و شرح مختصر آیت الله سیدان:
اقسام آیات قرآن از حیث فهم آنها
در این روایت تقسیم بسیار زیبایی نسبت به آیات قرآن صورت گرفته است.
حضرت می فرمایند بخاطر سعه رحمت حضرت حق به بندگانش و علم او به اینکه عده ای سخنان باطلی را وارد دین می کنند و به آیات قرآن نسبت می دهند خداوند متعال آیات قرآن را بر سه قسم قرار داده است.
یک قسم از آیات را هم عالمان می فهمند و هم جاهلان و برای همه روشن است.
مراد از جاهل کسی است که به شکل تخصصی کار نکرده است و جزء علماء نیست نه اینکه مراد کسی باشد که هیچ نمی داند بلکه کسی که مختصر آشنایی با کلام عرب داشته باشد و قواعد کلام عرب را بداند می تواند مراد این قسم از آیات را درک کند.
و یک قسم را کسانی می فهمیند که ذهنشان صفا پیدا کرده باشد و روحشان تذکیه شده باشد و دقتی در تفکرشان وجود داشته باشد که البته فهم این افراد از قرآن، هیچگاه مخالف با اصول قطعیه دین نخواهد بود.
و یک قسم را همه می فهمند که مراد آن را متوجه نمی شوند و فهم آن مخصوص معصومین و منحصر در این بزرگواران می باشد و باید علم این آیات را از آنان گرفت.
خداوند متعال این کار را کرده است تا آنهایی که اهل باطل هستند و مدعی میراث پیامبر- علم حضرتش-می باشد(که مصداق روشن آن غاصبین خلافت می باشند) نتوانند ادعا کنند که علم کتاب در نزد آنهاست و مجبور شوند برای علم کتاب به معصومین مراجعه کنند.
طبق این روایت آیات قرآن و بلکه تمام مطالب دین به سه بخش تقسیم می شود.
مطالبی که اگر دین هم آن را بیان نمی کرد خود ما آن را می فهمیدیم مانند حسن عدالت و قبح ظلم.
مطالبی که ابتداء فهم آن برای ما مشکل است اما وقتی که دین آنها را بیان می کند ما هم می توانیم با عقل خود آن را درک کنیم چنانچه بسیاری از مطالب دین اینگونه است و در این روایت نیز به آن اشاره شده است: وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُول
مطالبی که اگر دین هم آنها را بیان کند ما نمی توانیم با عقل خود آنها را درک کنیم ولی چون اصل دین با عقل ثابت شده است آنها را تعبدا می پذیریم مانند آنچه نسبت به عوالم قبل مانند عالم ذر بیان شده است.